Dạo Chợ Đêm Phố Cổ

Trong vô vàn những con ngõ ăn uống, ngay giữa lòng phố cổ có cả một “siêu ngõ ẩm thực”, thế nhưng vẫn còn rất nhiều người chưa biết tới vị trí này. Trong các phố phường Hà Nội xưa có tới hàng chục tên phố gắn liền với những mặt hàng, sản vật liên quan đến chuyện bếp núc, ăn uống: Hàng Mắm, Hàng Muối, Hàng Khoai, Hàng Đường, Hàng Đậu, Chợ Gạo, Hàng Bún, Hàng Rươi, Chả Cá, Hàng Cá, Hàng Gà, Hàng Bột, Hàng Cháo… Đây cũng là điều thật ít thấy ở các đô thị khác. Vùng ngoại thành cung cấp lương thực, thực phẩm, rau xanh, nguyên các quán cafe sống ảo ở hà nội liệu để làm nên những món ngon của Hà Nội từ xưa cũng có khá nhiều làng nghề (đúng hơn là làng có nghề) chế biến nông sản, thực phẩm hoặc trồng những cây đặc sản cung ứng cho Hà Nội: Tứ Kỳ, Phú Đô làm bún, Mai Động làm đậu phụ, Tương Mai làm xôi lúa, Thanh Trì làm bánh cuốn, làng Vòng (Dịch Vọng) làm cốm, làng Lủ (Kim Lũ) làm kẹo…, làng Quỳnh có giống mướp hương, rồi cam Canh, bưởi Diễn, hồng xiêm Xuân Đỉnh v.v… Đó là những món ngon dân dã, những thứ quả, tiến thưởng bình dị mang những nét riêng của một vùng văn hóa.

Gia đình tôi năm 1961 có 8 bạn bè, hơn kém nhau 1 hoặc 2 tuổi, tôi là con cả 17 tuổi, cô em gái út 8 tuổi. Cha tôi làm thợ nhuộm ở hợp tác xã nhuộm tận đường Trần Nhật Duật, cách nhà gần chục cây số. Mẹ tôi làm viên chức thu mua giấy phế liệu cho Liên hiệp thủ công ngành giấy, thường là vỏ bao xi măng ở các công trường hay giấy vụn ở các cơ sở xén kẻ giấy làm vở học trò. Mẹ tôi thường vắng nhà, còn cha tôi vốn dòng dõi thế gia, phải đi làm thợ nhuộm đã là nỗi khổ tâm lắm rồi, đâu có nghĩ tới việc làm thêm. Thu nhập của 2 cụ mỗi tháng khoảng 100 – 120 đồng, mỗi tháng chỉ dám bán đi 1 chỉ vàng cỡ khoảng 50 – 55 đồng để phụ thêm vào bữa ăn cho cả nhà.

Cà phê Tuyên ở gác nhì số nhà 28 Trần Hưng Đạo. Muốn uống cà phê khách phải qua một sân gạch đầy rêu mốc rồi leo lên cầu thang rất hẹp và trơn. Ông chủ quán là đội viên hoạt động nội thành thời chống Pháp nên được ưu tiên. Khách tới quán của ông Tuyên thường là những nhà sử học, triết học, nhà văn, nhạc sĩ và các thân sĩ cao niên thời Pháp không di cư, ở lại với cách mạng. Tới đầu năm 1970 không hiểu vì lý do gì khách quen của quán cà phê Tuyên lại rủ nhau tụ tập ở quán cà phê Mậu ở đường Điện Biên Phủ.

Sau hiệp định Geneve, Hà Nội được phóng thích, nước nhà tạm thời bị chia cắt. Người Hà Nội gốc đi kháng chiến trở về thủ đô quê hương. Người Hà Nội mới từ các vùng miền khác cũng tham gia vào thành phần cư dân Hà Nội. Một bộ phận kinh nghiem du lich cán bộ, bộ đội miền Nam tập kết được đưa từ miền Nam ra. Những lớp người này đã mang về Hà Nội một sức sống chính trị, văn hóa mới và cả những tập quán ăn uống mới.

Cũng trong thời kì đó, một phòng ban cư dân Hà Nội gốc đó thiên cư vào Nam hoặc ra nước ngoài. Nhóm cư dân này cũng đem theo những di sản ẩm thực của Hà Nội trước năm 1954 và lưu truyền nó ở miền Nam hay những vùng miền khác. Theo chuyên gia này, bản thân mỗi người dân Việt phải biết giữ gìn, thận trọng trong khi ăn uống để cụm từ ẩm thực không chỉ mang ý nghĩa đơn thuần là món ngon nhưng mà đó còn thể hiện văn hóa, hồn cốt của người Việt.

Do chủ nghĩa bình quân thời chiến nên cái phong cách xử sự trong ăn uống của người Hà Nội thời ấy cũng có nhiều dấu hiệu xuống cấp nghiêm trọng. Nhiều nét ăn uống văn minh lịch sự cũng mai một, thay vào đó là những lối xử sự lạ kỳ nhưng mà xưa nay không hề có trong đời sống thanh lịch của người Hà Nội.

Bà N.T.T. nguyên là công nhân cơ khí nhà máy Trần Hưng Đạo, bỏ việc về bán quán nước kể: lúc đầu tôi mở quán ở chợ Đuổi (cuối đường ẩm thực hà nội qua các thời kỳ Bà Triệu), sau khi tôi sơ tán với các con về chợ Dâu (Thuận Thành – Bắc Ninh) quán cũng khá đắt hàng, lại chẳng thuế má gì.